سنتور

سازی است به شکل دوزنقه متساوی‌الساقین و از سازهای زهی مضرابی موسیقی ایرانی است.  در میان سازهای زهی سنتور جزو مطلقات است یعنی در حین نواختن طول سیم به وسیله‌ای انگشت گذاری تغییر نمی کند. این ساز با دو مضراب چوبی نواخته می‌شود و صدایی شفاف و پرطنین دارد. جعبه‌ی صوتی سنتور دو ذوزنقه‌ی متساوی‌الساقین است که با کلاف‌های چهارگانه به یکدیگر متصل شده‌اند.

 

 

سنتور امروزه در اندازه‌ها و با تعداد خرک‌های متنوع ساخته می‌شود که اندازه‌ي تثبیت شده‌ی آن سنتور نه خرک «سل کوک» نامیده می‌شود که دو ردیف نه‌تایی خرک دارد و از روی هر خرک ۴ سیم عبور می‌کند که مجموعاً ۷۲ سیم را شامل می‌شود. سنتور دارای ۲۷ صدا در سه ردیف است که با توجه به نیاز نوازنده کوک می‌شوند.

همچنین سنتورهای «لا کوک» که کوچکتر است و سازی انتقالی است و نیز سنتورهای ۱۱ خرک٬ سنتور باس با صدایی نم‌تر –که هنوز در دست تجربه است و عمومیت نیافته- و نیز سنتورکروماتیک ساخته می‌شود.

 

در تکینیک‌های نوازندگی سنتور قابلیت اجرای دوبل نت٬ پاساژهای طولانی و سریع٬ آرپژ و انواع تکیه‌ها قابل اجرا است.

ریشه‌ی واژه‌ی سنتور به‌طور دقیق مشخص نیست ولی برخی آن را تغییر شکل یافته‌ی «صدتار» و برخی آن را منشعب از واژه‌ی یونانی Psalterion می‌دانند که نوعی چنگ باستانی است.  ظاهراً اولین‌بار نام سنتور کتاب مروج‌الذهب (قرن ۱۰ هجری) در معرفی سازاهی دوره‌ی ساسانی آمده همچنین منوچهری شاعر قرن ۱۱ از این ساز نام برده است. در مینیاتورهای دوره ی صفوی هم نمونه‌های از این ساز دیده می‌شود. نصویر زیر متعلق به بنای هشت‌بهشت در شهر اصفهان است.

 

از نوازندگان شاخص سنتور که ضبط‌های از نوازندگی آن‌ها باقی مانده می‌توان به جبیب سماعی اشاره‌ کرد. در نسل بعدی اساتیدی همچون ابوالحسن صبا و سپس مجید کیانی٬ رضا ورزنده٬ فرامرز پایور و پرویز مشکاتیان و اردوان کامکار حضور دارند.

سنتور جزو خانواده‌ی سازهایی است که تحت عنوان کلی Dulcimer شناخته می‌شوند و در نقاط مختلف جهان نظیر ژاپن٬ چین٬ هند٬ جنوب غربی آسیا٬ اروپای مرکزی (مجارستان٬ رومانی٬‌اسلوواکی٬ لهستان و جمهوری چک) در اروپای غربی و اسکاندیناوی (سویس٬ اتریش٬ باواریا٬ بلاروس٬ ولز) با شباهت ظاهری فراوان نوازخته می‌شوند.

در اروپای شرقی این ساز با نام Cimbalom شناخته می‌شود و ختی در آثار آهنگسازان موسیقی کلاسیک غربی نظیر پیر بولز و ایگور استراوینسکی از آن استفاده شده است.

نمونه‌هایی از نوازندگی سنتور در ایران و کشورهای مختلف:

استاد فرامرز پایور:

https://www.youtube.com/watch?v=Lzb9HJdwsgY

استاد مجید کیانی:

https://www.youtube.com/watch?v=OTf0O2r7SJc

پرویز مشکاتیان:

https://www.youtube.com/watch?v=_LyV_6Rj_Vo

اردوان کامکار:

https://www.youtube.com/watch?v=zbumpq7HwqI

نمونه‌ای از نوازندگی سنتور چینی:

https://www.youtube.com/watch?v=pQfN7mXFk7k

سنتور در موسیقی هند:

https://www.youtube.com/watch?v=O060zxX518U

گروه موسیقی فولکلور مجارستان

https://www.youtube.com/watch?v=r2IMxPrmwyE

 

منابع:

ارفع اطرایی٬ محمدرضا درویشی: سازشناسی ایرانی٬ موسسه فرهنگی هنری ماهور٬ ۱۳۸۸

Grove Dictionary of Music and Musicians

Encyclopedia Smithsonian